А?ан сері ??лагер эссе

Ақан сері құлагер сипаты Ақан серінің «Құлагер» өлеңі туралы Қазақ халқы әнші ақындар шоғырының аса көрнекті өкілдерінің бірі – Ақан Қорамсаұлы. Жасынан ән–жырға үйір ол қолына домбыра алып ән салады, өлең шығарады. Жігіттік, сал, серілік жолға бейімделеді. Әдемі киініп, жүйрік ат, құмай тазы, қыран бүркіт ұстайды. Қасына өнерлі жігіттерді жинап, ел аралайды, сауық–сайран құрады. Қалың елді ғажайып әнімен баурайды. Бір уақ сейіл–серуенге шығып, саятшылық құрады. Осындай өзгеше өміріне, өнеріне риза болған халық «сері» атандырады. Ақан сияқты көп қырлы өнері бар адам дүние–байлыққа қызықпаған, оны мақсат та етпеген. Оның есесіне Құлагердей ат, Қараторғай мен Базар ала сияқты қыран құс пен тазы ұстаған. Ақан сал–серіліктің салтанатын аңшылық–саятшылық, құсбегілік мергеншілікпен ұштастырып, бір уақыт осыларды қызықтаған. Құс салып, ит жүгіртіп көңілін көтеріп, жанын жадыратқан. Сондықтан бір қатар туындылары осы тақырыпқа арналған. Солардың ішінде қалың елге кең тарағаны «Құлагер» ән өлеңі. Бірнеше рет аламан бәйгенің алдын бермей, даңқы бүкіл Арқаға тараған Құлагер 1876 жылы Сағынайдың асынд қастандықпен өлтірілгені белгілі. Бәйгеге үш жүз жиырма үш жүйрік қосылады. Осынша аттың алдына қара үзіп келе жатқан қанатты жүйрік Құлагерге қастандық жасап, айбалтамен басынан ұрып өлтіреді. Осы бір қарабет–қастандық ақынның жүрегін жаралайды. Өйткені ер қанатына айналған атқа халық ерекше мән берген. Сондықтан бұл өлең ақынның ауыр жан күйзелісі, терең тебіренісінен туған. Өлеңде озбырлықтан зәбір көрген ақынның көкірегін кернеген қайғы–мұңы бар. Сондай–ақ ақынның көңіл–күйіндегі сан түрлі психологиялық өзгерістер де айқын байқалып отырады. Құлагерді қарап тұрған Ақан сері алдыңғы аттың түсінің өзге екенін байқап мазасыздана бастайды. Бір жамандықты сезгендей болады. Жел соқса қамыс басы майда деймін, Атыңды, ат айдаушы қайда деймін. Алдыңғы ат баран болмай, қылаң болды, Жығылмаса Құлагер қайда деймін?! Деген жолдарда бір үміт, бір күдік тай–таласқа түскендей болады. Ақан сері Құлагердің өлгенін естігенде есі ауысқандай басқа күйге түседі. Оның ой –сезімін бір сәт шарасыздық билегендей болады. Өлді деп Құлагерді естігенде, Бір тұрып, бір отырып ойбайладым, – дейді. Ақанның өкінішінде шек жоқ. Өлеңнің әр шумағы оның жан күйігіне толы. Құлагер дүбірлі бәйгеге қосылған сайын Ақан серінің де, елінің де намысын асқақтата түседі. Сондықтан оны бүкіл Атығай, Қарауылға олжа салған жүйрік ретінде жоқтайды. Ердің де, елдің де даңқын асырған тұлпардың қапияда мерт болуы жалпақ жұртқа да оңай болмаған. Ор болып қалушы еді шапқан жерің, Шаттанып тұрушы еді қосқан елің. Атығай, Қарауылға олжа салған, Бота тірсек, қыл сағақ, сандал керім. Құлагер құнанында керім еді, Нағашым сұрағанда беріп еді. Ат қоса Ерейменге барғанымда, Бір сыншы көзі шыққыр көріп еді. «Құлагер» өлеңін оқып отырғанда Ақан серінің жанына жара салған күйзелісі, мұң мұнары басып тығырыққа тірілген ауыр да, азапты сәттерінің шыны мен сырына қаныға түсеміз. Ақынның азалы үнінен сырт қалу мүмкін де емес. Қызғаныштың қызыл итін жүгіртіп, әділдікке жымысқылық пен қол көтерген қараниет қарақшылардың зұлымдығына басылған лағынет таңбасы.

Құлагерді өлтіргенде алдым несін,

Әркімнің тәңірім берген несібесін.

Қас қылған жануарым Құлагерге,

Жауызға бар тілегім өлім берсін, – деген жолдар Ақан серінің ғана тілегі емес, қара ниет жауға деген бүкіл халық қарғысы деп ұқсақ болады. «Құлагер» өлеңі бір ғана жүйрік тұлпарға арналмаған. Мұнда әділетсіздікке деген Ақан серінің жан ашуы жатыр. Ат өлімі жүрегіндегі ашу–ыза, кекті тұтандырып, намысын жани түскен. Сондықтан Ақан сері сол тұстағы заманның ащы шындығын ашып, қанды қол қарақшыны да, кеудесіне нан піскен озбырларды да өлтіре сынап, оларға қарсы үн көтереді, өлім тілейді.

Ақан сері құлагер сипаты Ақан серінің «Құлагер» өлеңі туралы Қазақ халқы әнші ақындар шоғырының аса көрнекті өкілдерінің бірі – Ақан Қорамсаұлы.

Жасынан ән–жырға үйір ол қолына домбыра алып ән салады, өлең шығарады. Жігіттік, сал, серілік жолға бейімделеді. Әдемі киініп, жүйрік ат, құмай тазы, қыран бүркіт ұстайды. Қасына өнерлі жігіттерді жинап, ел аралайды, сауық–сайран құрады. Қалың елді ғажайып әнімен баурайды. Бір уақ сейіл–серуенге шығып, саятшылық құрады. Осындай өзгеше өміріне, өнеріне риза болған халық «сері» атандырады.

Ақан сияқты көп қырлы өнері бар адам дүние–байлыққа қызықпаған, оны мақсат та етпеген. Оның есесіне Құлагердей ат, Қараторғай мен Базар ала сияқты қыран құс пен тзы ұстаған. Ақан сал–серіліктің салтанатын аңшылық–саятшылық, құсбегілік мергеншілікпен ұштастырып, бір уақыт осыларды қызықтаған. Құс салып, ит жүгіртіп көңілін көтеріп, жанын жадыратқан.

Сондықтан бір қатар туындылары осы тақырыпқа арналған. Солардың ішінде қалың елге кең тарағаны «Құлагер» ән өлеңі. Бірнеше рет аламан бәйгенің алдын бермей, даңқы бүкіл Арқаға тараған Құлгер 1876 жылы Сағынайдың асынд қастандықпен өлтірілгені белгілі.

Бәйгеге үш жүз жиырма үш жүйрік қосылады. Осынша аттың алдына қара үзіп келе жатқан қанатты жүйрік Құлагерді Ақмолның алпуыты Жүсіптің жандайшаптары қастандық жасап, айбалтамен басынан ұрып өлтіреді. Осы бір қарабет–қастандық ақынның жүрегін жаралайды.

Өйткені ер қанатына айналған атқа халық ерекше мән берген. Сондықтан бұл өлең ақынның ауыр жан күйзелісі, терең тебіренісінен туған. Өлеңде озбырлықтан зәбір көрген ақынның көкірегін кернеген қайғы–мұңы бар. Сондай–ақ ақынның көңіл–күйіндегі сан түрлі психологиялық өзгерістер де айқын байқалып отырады. Құлагерді қарап тұрған Ақан сері алдыңғы аттың түсінің өзге екенін байқап мазасыздана бастайды.

Бір жамандықты сезгендей болады. Жел соқса қамыс басы майда деймін, Атыңды, ат айдаушы қайда деймін. Алдыңғы ат баран болмай, қылаң болды, Жығылмаса Құлагер қайда деймін?! Деген жолдарда бір үміт, бір күдік тай–таласқа түскендей болады. Ақан сері Құлагердің өлгенін естігенде есі ауысқандай басқа күйге түседі. Оның ой –сезімін бір сәт шарасыздық билегендей болады. Өлді деп Құлагерді естігенде, Бір тұрып, бір отырып ойбайлдым, – дейді.

Ақанның өкінішінде шек жоқ. Өлеңнің әр шумағы оның жан күйігіне толы. Құлагер дүбірлі бәйгеге қосылғн сайын Ақан серінің де, елінің де намысын асқақтата түседі. Сондықтан оны бүкіл Атығай, Қарауылға олжа салған жүйрік ретінде жоқтайды. Ердің де, елдің де даңқын асырған тұлпардың қапияда мерт болуы жалпақ жұртқа да оңай болмаған. Ор болып қалушы еді шапқан жерің, Шаттанып тұрушы еді қосқан елің.

Атығай, Қарауылға олжа салған, Бота тірсек, қыл сағақ, сандал керім. Құлагер құнанында керім еді, Нағашым сұрағанда беріп еді. Ат қоса Ерейменге барғанымда, Бір сыншы көзі шыққыр көріп еді.

«Құлагер» өлеңін оқып отырғанда Ақан серінің жанына жара салған күйзелісі, мұң мұнары басып тығырыққа тірілген ауыр да, азапты сәттерінің шыны мен сырына қаныға түсеміз. Ақынның азалы үнінен сырт қалу мүмкін де емес. Қызғаныштың қызыл итін жүгіртіп, әділдікке

жымысқылық пен қол көтерген қараниет қарақшылардың зұлымдығына басылған лағынет таңбасы. Құлагерді өлтіргенде алдым несін, Әркімнің тәңірім берген несібесін. Қас қылған жануарым Құлагерге, Жауызға бар тілегім өлім берсін, – деген жолдар Ақан серінің ғана тілегі емес, қара ниет жауға деген бүкіл халық қарғысы деп ұқсақ болады.

«Құлагер» өлеңі бір ғана жүйрік тұлпарға арналмаған. Мұнда әділетсіздікке деген Ақан серінің жан ашуы жатыр. Ат өлімі жүрегіндегі ашу–ыза, кекті тұтандырып, намысын жани түскен.

Сондықтан Ақан сері сол тұстағы заманның ащы шындығын ашып, қанды қол қарақшыны да, кеудесіне нан піскен озбырларды да өлтіре сынап, оларға қарсы үн көтереді, өлім тілейді.

Ұқсас материал: 

1. Үкілі Ыбырайдың «Қалдырған» өлеңіндегі астарлы ойды талдап жазыңыз
2. Сал-серілердің (әнші-ақындар) өлеңдеріндегі қыз сипатын жазыңыз
3. Жаяу Мұсаның қиянатқа жазылған “Ақ сиса” өлеңіндегі оптимистік ой-толғамдарға дәлелдер келтіре жазыңдар
4. Әнші-ақындардың өлеңдеріндегі серілік табиғатын талдап жазыңыз
5. Ш.Құдайбердіұлының «Еңлік-Кебек» поэмасындағы Еңліктің қазақ қызына кереғар мінездерін талдап жазыңыз
6. Асқар Сүлейменовтың өмірі мен қызметі
7. «Қаһар» романы туралы. Шығарманың тілдік ерекшелігі
8. Ғасырлық туынды. Мұхтар Әуезовтың өмірі мен шығармашылығы туралы
9. «Абай жо­лы» ро­ман-эпо­пея­сы туралы түсінік (І том)

10. Мәди Бәпиұлының «Қарқаралы»,«Қаракесек» өлеңдері арқылы ақын өмірінің көрінісін талдап жазыңыз

К?ні: 23.09.2015

П?ні: музыка

То?сан: І

Сыныбы:3

П?н м??алімі: Тастамбаев Б.

Саба?ты? та?ырыбы: Ел еркесі – А?ан сері

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік:   А?ан серіні? орындаушылы? шеберлігі мен репертуарында?ы ?ндермен танысу.

Дамытушылы?:Осы орындауда?ы ?ндерді бала бойына сі?іртіп, онда?ы орындау м?неріндегі барлы? ережелерді са?тай отырып, орындау шеберлігін дамыту.

Т?рбиелік:?аза? музыкасында?ы ?з орындарын  таба білген А?ан сері  сынды к?міс к?мей ?ншілерді?  ?неріне деген ?ызы?ушылы?тарымен с?йіспеншіліктерін арттыру.

Саба?ты? т?рі:  жа?а білімді ме?геру.

Саба?ты ?йымдастыруды?  ?діс-т?сілдері: с?ра?-жауап, сергіту с?ті, топпен ж?мыс, пікірталас

Музыкалы? материалдар:

Ты?дау ?шін: А?ан серіні? «Ма?ма?гер» ?нін ты?дау.

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру кезе?і. (2мин)

1. С?лемдесу ( ?ндете) о?ушыларды т?гендеу
2. Саба??а ?ажетті ??рал-жабды?тарды т?гелдеу
3. Саба??а ж?мылдыру

ІІ. Жа?а саба? 

А?ан серіні? шын аты-А?жігіт. Халы? оны еркелетіп «А?ан сері » атап кеткен. ?аза? хал?ында ?зі ?нші, ?зі а?ын, ?зі а?шы с?лу жігіттерді «сал-сері» деп ата?ан. Сал-серілер елден ерекше киініп, басына ?кі та?ып, с?лу ат мініп, ?асына бір топ ?нерлі ?нші, к?йші,  палуан жігіттерді  ертіп ж?ретін бол?ан.

А?ан серіні? ??лагер деген ж?йрік аты болады. Ата?ты Сайдалы байды? асына жер-жердегі халы?ты?  барлы?ы ша?ырылады. Осы аста  ат жарысы болады. Б?йгеге ?ш ж?зден астам ат ?осылады. А?ан сері де ??лагерін дайындайды. ??лагерді б?л б?йгеде бірінші болып келеді деп ешкім ойламайды.  ?йткені ??лагер жай ж?рген кезде ж?йрік ат?а ??самайтын.  Тек ай?ай шы??анда ?ана ?ызып шаба ж?неледі екен.  Ат жарысты? алдында ??лагерді ?ыдыртып ж?ргенінде, атбегілер: «Мынау шабатын ат?а ??самайды ?ой» -деп к?лкі етеді. Сонда А?ан сері: «Атты? ж?йрігін б?йге к?рсетер» деп ??лагерін жетектеп ж?ріп кетеді.  Ал ??лагер болса ая?ын жайбара?ат ма?-ма? басып кете барады.

Б?л б?йгеде ??лагер ?ш ж?з аттан озып, бірінші болып келеді. Сонда А?ан сері ??лагерді? ма?дайын сипап, оны? ма?-ма? бас?ан ж?рісіне арнап «Ма?ма?гер» деген ?н шы?арады.  А?ан сері (1843-1913) –а?ын, ?нші, композитор.  Ол  К?кшетау ??ірінде д?ниеге келген.  А?ан серіні? «??лагер», «Ма?ма?гер», «Сыр?а?ты», «Сырымбет», «Бал?адиша» т.б.  к?птеген ?ндері бар.

Шы?армашылы? ж?мыс.  А?ан серіні? «Ма?ма?гер» ?нін ты?дау.

Жа?а ?н ?йрену:

Дауыс баптау жатты?улары, ?нні? м?тініне, ??рылымына назар аудару.

IІІ. ?орытынды

• А?ан серіні? шын аты кім?
• А?ан серіні? ж?йрік атын ?алай ата?ан?
• ??лагерді? мінезі ?андай екен?
• Б?йгеге ?анша ат ?осылады?
• ??лагерді? ж?рісіне арнап ?андай ?н шы?арады?

?йге тапсырма: (2мин)

А?ан серіні? ?мір жолын о?у, халы? ?ні «С?улем-ай» ?нін жаттау

Ба?алау:(1мин)

Просмотр содержимого документа

«»Ел еркесі А?ан сері»»