Абай ж?не таби?ат эссе

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану және ақпараттандыру факультеті Математика және физика факультеті

“ Абайдың табиғат лирикасындағы физикалық құбылыстар”

Орындаған: Ф41 тобының студенті Жакенов. Д.Б.

Жетекші: Жумабаева С.Б.

Сабақ мақсаты: Абай шығармашылығының физикалық құбылыстармен байланысын зерттеу

Сабақтың міндеттері (функциясы):

• а) Білімділік: Абай Құнанбаевтың табиғат лирикасына әдеби талдау жасау және ондағы табиғат құбылыстарын физикалық тұрғыдан түсіндіру, өлендерді талдау машығын жетілдіру;
• ә) Тәрбиелік: оқушыларға эстетикалық, этнопедагогикалық, экологиялық тәрбие беру. Олардың поэзия, саз, бейнелеу өнері дүниесіне сүйіспеншілігін арттыру;
• б) Дамытушылық: шығармашылық жұмыс жасауына ықпал ету, ойлау, сөйлеу шеберлігі мен мәдениетін жетілдіру, таным көкжиегін кеңейту.

• Сабақтың түрі: Кіріктірілген (әдебиет және физика) сабақ Сабақтын әдісі: түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап Сабақтың барысы:
• Сабақтың түрі: Кіріктірілген (әдебиет және физика) сабақ
• Сабақтын әдісі: түсіндіру, талдау, сұрақ-жауап
• Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

ІІ. Тараудың түйінді мәселелерін еске түсіру (сұрақ-жауап)

ІІІ. Жаңа сабақ

ІV. Сабақты пысықтау

V. Сабақты қорытындылау (бағалау)

V. Табиғат этюдтары, сөзжұмбақ, есеп шығару

VI. Графикалық диктант

Абайдың табиғат тақырыбына жазған қандай өлеңдерін білесіңдер ?

Жауаптары:

“ Жазғытұрым”, “Жаз”, “Күз”, “Қыс”, “Қараша желтоқсан мен сол бір екі ай”, “Желсіз түнде жарық ай”, ”Қараңғы түнде тау қалғып” , “Қан сонарда бүркітші шығады аңға”, “Көлеңке басын ұзартып” т.б

Қыс

Ақ киімді денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау танымас тірі жанды.

Үсті-басы ақ қырау, түсі суық,

Басқан жері сықырлап, келіп қалды.

Дем алысы – үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдаң- қыс келіп, әлек салды.

Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып,

Аязбенен қызарып ажарланды.

Температураның төмендеуіне сәйкес молекулалардың жылулық қозғалысы кеміп, жоғарғы температурадағы сұйық және сұйық тәріздес денелер қатайып, мұз, қар, қырауға айналады. Осыдан күзге тән кейбір құбылыстар жойылады. Күн сәулесі жерге шуағын аз шашады да, жер бетін ақ ұлпа жабады. Сырттан әсер ететін суық ауадан адамның бетінің физикалық қасиеттері, ішкі құрылысы, оны құрайтын бөлшектердің қозғалысы өзгеріп, қызыл түске енеді. Қардың сықырлау себебі деформацияға байланысты. Деформацияланған қар қоршаған ауа молекулаларын қозғалысқа келтіріп, дыбыстың таралуын туғызады.

Жазғытұры

Жазғытұры қалмайды қыстың сызы,

Масатыдай құлпырар жердің жүзі.

Жан-жануар, адамзат анталаса,

Ата-анадай елжірер күннің көзі.

Температураның жоғарлауына сәйкес, молекулалардың жылулық қозғалысының артуына байланысты суыққа сәйкес қатайған заттар: қар, қырау, мұз заттың келесі күйі: сұйыққа, буға түрленеді. Осыдан қысқа тән кейбір құбылыстар жойылады. Жерге молырақ түскен күн сәулесінен жер жылынып, өсімдіктер бойында физиологиялық процестер басталады. Күн шуағынан, қоршаған ортадағы жаңа өзгерістерден адам организмі мен психологиясында өмірге талпыныс пен жігер, ынта арта отырып, маңындағы құбылыстарды көтеріңкі көңілмен қабылдайды.

Жаз

Жаздыкүн шілде болғанда,

Көкорай шалғын бәйшешек,

Ұзарып өсіп толғанда,

Күркіреп жатқан өзенге,

Көшіп ауыл қонғанда,

Шұрқырап жатқан жылқыны,

Шалғыннан жоны қылтылдап,

Ат, айғыр, биелер.

Бүйірі шығып, ыңқылдап,

Суда тұрып шыбындап,

Арасында құлын-тай

Айнала шауып бұлтылдап…

Жаз кезінде табиғат мүлде басқа күйге енеді. Көктемнің қара суығы кетіп, айнала жадырай түседі. Күн сәулесінің жер бетіне мол түсуіне байланысты көптеген физикалық құбылыстар қызу жүреді: температура артады да өсімдіктердің молекулаларының қозғалысы жиілеп, физиологиялық процестер өте белсенді жүреді. Күннің жоғары температурасынан қорғану үшін жан-жануарлар өзен-суларға шомылып, жылулық тепе-теңдікті сақтайды.

Жаз мезгіліндегі өте жоғары температураның нәтижесінде өзен-суларда “булану” процесі жүреді. Сонымен қатар “кебу” процесі де жүреді. Кебу құбылысының жануарлар тіршілігі үшін үлкен мәні бар. Өзеннің күркіреуі су ағысының қатты шашырап ағуынан бетіндегі ауа молекулаларын тербеліске келтіруінен. Осының нәтижесінде дыбыс толқындары пайда болып, кеңістікке тарайды.

Күз

Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,

Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.

Білмеймін тойғаны ма, тоңғаны ма,

Жылқы ойнап ,бие қашқан, тай жарысқан .

Табиғатта кез келген зат үш күйде болады. Температурасы мен қысымына байланысты заттардың бұл агрегаттық күйлері бір біріне өтеді. Әр жыл мезгілінің өзіне тән қысымдары мен температуралары болады.

Жаз өтіп, күз мезгілі келгенде “булану” процесіне қарсы “конденсация” (будың сұйыққа айналу құбылысы) процесі жүреді. Бу конденсацияланғанда энергия бөлініп шығады. Күзгі кеште ауа салқындағанда, шық түседі. Шық дегеніміз ауадағы бу суынан ауа салқындағанда пайда болып, шөп бастарына, жапырақ беттеріне қонған уақ тамшылар. Бұлттың түзілуін де будың конденсациялануымен түсіндіруге болады. Жер бетінен жоғары көтерілген су буы ауаның жоғарғы, суығырақ қабаттары да судың ұсақ тамшыларынан құралатын бұлтқа айналады. Ал тұман жер бетіне су тамшыларының іркіліп жиналуының нәтижесінде пайда болатын күз мезгіліне тән құбылыс.

• Көктем Жаз

• Күз Қыс

• Жыл мезгілдерінің ауысуы

«Табиғат этюдтары » — жыл мезгілдеріне оқушылар сурет салады. Салынған суреттегі физикалық құбылыстарды ашып түсіндіруі керек.

« Күз » және « Қыс » мезгілдерінің басты белгілерін айтып беріңдер.

Жұмбақтар

а) Таңертен бар кеште жоқ

Мен әдемі моншақпын

Ірі емеспін, ұсақпын

Мойынға ешкім таға алмас

Мендей мөлдір таба алмас

(шық)

б) Түсі бар көрінбейтін

Бір тұтас білінбейтін

Тынысы бар тіршіліктен

Ешқашан жерімейтін

(ауа)

ә) Етек – жеңі жиылмай

Дауыл тұрса дым қалмай

Түйдектеліп көшеді

Тоз – тоз болып өшеді

(бұлт)

в) Мүлгіп тұрған бақ тыныш

Ораныпты ақ күміс

(қырау)

Сөзжұмбақ

А

Б

А

Й

• Абайдың 1886 ж. табиғат лирикасында жазған өлеңі?
• Адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы?
• Жер бетіне су тамшыларының іркіліп жиналуынан болатын құбылыс?
• Көңіл – сезімді көркемдеп сипаттайтын өлең түрі?

Жауаптары:

• Жаз
• Табиғат
• Тұман
• Лирика

Тұман

Есеп шығару

“ Шыңғыс таудың басында үнемі жел соғып тұрады. Көктемде ол тауды қардан тазалайды, ал қыста жайылымдағы қарды үрлеп, малшыға көмектеседі. Кейде оның күші орасан болады. Қыраттардан тасты домалатып, биік шөптерді тамырымен жұлып кетеді”. “Жел олардың киіз үйін құлатқан, бұл жерде құйынды желдер көп болады”, — деді Ербол.

(М.Әуезов “Абай жолы”)

• Қосымшада келтірілген кестені пайдалана отырып, үзіндідегі желдің жылдамдықтарын және олардың аттарын анықтаңдар. 50км; 100км қашықтықтарды боранды жел қандай уақытта өтеді?

Желдің қарқыны, балл

0

Желдің атауы

Тымық

1

жылдамдығы, м/с

2

0-0,5

Қоршаған ортадағы өзгерістер

Самал

3

Жеңіл

0,7-1,7

Түтін тіке көтеріледі

1,8-3,3

4

Мұржадан шыққан түтін қисаяды

Әлсіз

5

3,4-5,2

Қоңыр салқын

Желдің қозғалысы бетке білінеді

6

5,3-7,4

Салқын жел

Теректің бұтақтары қозғалады

7

7,5-9,6

Күшті

Жел шаңды көтереді

Теректің жіңішке бұтақтары қозғалады

8

9,7-12,4

Қатты

9

12,5-15,2

Өте қатты

Теректің жуанбұтақтары тербеледі, сымдар қозғалады

10

Теректердің бастары қозалады

15,3-18,3

Дауыл

11

18,3-21,5

Күшті дауыл

Жел жүрісті қиындатады

21,6-25,1

Алапат дауыл

Жел үй төбелерін ұшырады

Теректі тамырымен жұлып құлатады

25,2-29,0

Қирау болады

Графикалық диктант

• “ Физика” сөзі қазақша қандай мағына білдіреді?

а) табиғат ә) ғаламшар б) құбылыс

• Сұйықтың бетінде болатын булану құбылысы қалай аталады?

а) булану ә) кебу б) конденсация

• Жаз мезгілінде қандай процесс белсенді жүреді?

а) қатаю ә) балқу б) кебу

• Ауадағы су буынан ауа салқындағанда пайда болып, шөп бастарына, жапырақ беттеріне қонған уақ тамшылар?

а) тұман ә) шық б) бұлт

5. Будың сұйыққа айналу құбылысын қалай атайды?

а) конденсация ә) кебу б) балқу

• Абайдың 1888ж табиғат лирикасына жазған өлеңі?

а) “Күз” ә) “Жаз” б) “Көлеңке басын ұзартып”

7. Бу конденсацияланғанда не бөледі?

а) су ә) ауа б) энергия

• Көне сөздердің бірі шашыранды бұлт деген мағынаға ие болатын сөз?

а) “ұшпа” ә) “жай” б) “тез”

• Абайдың табиғат лирикасына жазған өлеңі?

а) “Жапырағы қуарған ескі үмітім” ә) “Жүрегім менің қырық жамау”

б) “Қараша желтоқсан мен сол бір-екі ай”

10. Будың конденсациялануынан қандай құбылыс пайда болады?

а) қар ә) бұлт б) булану

Графикалық диктанттың дұрыс жауабы

Қорытынды

Физиканы оқытуда оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында әр түрлі әдіс-тәсілдерді пайдаланып сабақ беруге болады. Соның бірі – Абай өлеңдеріндегі физикалық құбылысты өлең жолдарынан мысал келтіре отырып түсіндіргенде оқушылардың физикаға деген қызығушылығының арта түсетіндігін мемлекеттік педагогикалық іс-тәжірибеден өту барысында сабақ бере отырып байқадым. Жалпы оқу үрдісінде пәнаралық байланыстың болғаны өте тиімді. Себебі мысалы, Абай Құнанбаевтың табиғат лирикасының өлең жолдарында табиғат құбылыстары мен физикалық заңдылықтардың бір-бірімен астасып жатқанын бірі білсе, бірі біле бермейді. Абай шығармаларын сүйіп оқитын оқушы сол Абай өлеңдеріндегі әрбір мысалдың астарында физика жатқандығын біле бермейді. “Физика” грекшеден қазақшаға аударғанда “табиғат”, “қоршаған орта ” деген мағынаға ие. Сондықтан физика табиғатты зерттейтін ғылым болғандықтан ол табиғат қүбылыстарының құпия-сырларын түсіндіретін болса, әдебиет сол құбылыстарды әсерлеп, көркемдеп суреттей отырып жеткізеді. Бұл екі пәннің арасындағы байланыстың барлығына көзіміз жетеді. Сондықтан физиканы әдебиетпен байланыстырып оқыту – физиканы оқыту әдістемесін жетілдірудің бір жолы деп білемін.

• Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
• 1. Физиканы оқыту әдістемесі.
• 2. Өкінішті көп өмір кеткен өтіп…, Алматы “Раритет” 2008 Серияның негізін салған З.Серікқалиұлы
• 3. А.Қ. Қаймолдина Физика есептер жинағы. Алматы., “Мектеп”, 2006
• 3. А.В. Перышкин. Н.А. Физика 8 сынып

Абай ??нанбаев – ?аза? хал?ыны? ?лы классик а?ыны, а?артушы демократы, ?лтымызды? рухани ма?танышы. Абай ?з ауылында арабша хат таны?аннан кейін, он жасында Семей ?аласында?ы Ахмет Ризаны? медресесінде 3 жыл о?иды. О?у?а зерек, ??ымтал Абай діни саба?тармен ?оса ?з бетінше араб, парсы тілдерін ?йреніп, шы?ыс классиктері: Низами, Са?ди, Хафиз, Науан, Физули е?бектерімен танысып, та?ылым алады.
Абай а?ыл-ой санасы толыс?ан ша?ында ел билеу ісінен аула?танып, а?ынды? ?нер жолына т?седі. ?з бетінше шы?ыс, батыс, орыс елдері а?ындарыны?, ойшыл о?ымыстыларыны? е?бектерін о?ып, білімін толы?тырады. 1870 жылдарда Петербургтен айдалып келген революционер Михаэлиспен танысып, дос болады. Михаэлис Петербург университетіні? студенті, Чернышевскийді? жолын ?уушы, демократ-революционер еді. Михаэлис ар?ылы Абай айдауда?ы орыс демократтары: доктор Долгополовпен, таби?ат зерттеушісі, тарихшы Леонтьевпен танысады. Солар ар?ылы ол орысты? белгілі а?ын-жазушылары: Пушкин, Лермонтов, Толстой, Салтыков-Шедрин, Некрасов; сыншыл, ойшыл-демократтары Белинский, Герцен, Чернышевский, Добролюбов; Батыс Еуропа а?ындарымен: Гёте, Байрон, философ ойшылдарынан: Спенсор, Спиноза, Дарвин, т. б. е?бектерімен танысып, т?лім-т?рбие алады.
Перевод
Абай Кунанбаев – великий классический поэт казахского народа, педагог демократов, духовная гордость нашего народа. Абай получил образование в деревне Ахмет Реза в Семипалатинске в возрасте десяти лет после того, как в течение трех лет он получил арабское письмо в своей деревне. Изучая арабский и персидский языки, изучая арабский и персидский языки, он познакомится с восточными классиками: Низами, Сагди, Хафиз, Науан и Физули.
Во время психического заболевания Абая страна дрейфовала в поэтический способ танцевать. Он самостоятельно читает и воспитывает произведения поэтов, мыслителей, ученых восточных, западных и российских стран. Революционер, который был сброшен из Петербурга в 1870-х годах, был дружелюбным и знаком с Майклом. Михаил был демократическим революционером в Петербургском университете, предателем Чернышевского. Майкл знаком с российскими демократами в битве Абая: доктор Долгополов, натуралист, историк Леонтьев. Через них он известен как русские поэты-писатели: Пушкин, Лермонтов, Толстой, Салтыков-Шедрин, Некрасов; критики, мыслители Белинского, Герцена, Чернышевского, Добролюбова; С западноевропейскими поэтами: Гете, Байрон, философские мыслители: Спенсер, Спиноза, Дарвин и другие. познакомиться с его трудами и научить их

Абай (Ибра?им) ??нанбаев.
(1845-1904)
Абай ?аза?ты? ?лы а?ыны, композитор, философ, ?аза? жазба ?дебиетіні? негізін ?алаушы, оны? ал?аш?ы классигі.
?кесі ??нанбай ?скенбай?лы бай, би ж?не ?аза? руларыны? ішіндегі беделді адамдарды? бірі бол?ан. ??нанбай ?ар?аралы дуаныны? а?а с?лтаны бол?ан.
??нанбай діншіл бол?ан. М?сылман дініні? ы?палын к?шейту ма?сатын к?здеп Орта Азияны? діндар ?ожаларын, татар молдаларын ?арама?ында?ы ауылдар?а тарат?ан. Оларды? балаларын м?сылманша о?ыт?ан. ?з ауылында ?абит?ан деген молданы ?стап, Абайды да о?ыт?ан. Абайды? саба??а зеректігін бай?а?ан со?, ?кесі Семей ?аласында?ы м?сылман имамы Ахмет Ризаны? медресесіне берген. Ол дін саба?тарына тарих, поэзия, математика, философия сия?ты д?ние тану п?ндерін араластыра о?ытуды ?ажет к?ретін а?ымны? ба?ытын ?ста?ан адам бол?ан. Абай б?л медреседе 4 жыл о?ы?ан кезінде араб, иран ж?не Орта Азия ?дебиеті классиктеріні? шы?армаларымен жа?сы танысады. ?зі ?лгілерінен ?йренген. Абайды? жазу ж?мысында ?лгі еткені 19-шы ?асырда?ы орыс ?дебиеті бол?ан. Абай Семейдегі медреседен кетер алдында ?ш айдай орысша о?ы?ан, осы тілде аздап жаза ж?не с?йлей білген. Еліне ?айт?аннан кейін де Семеймен ?атынасын ?збеген. Семейге саяси к?з?арастары ?шін жер аударыл?ан, орыс о?ымыстылары Н.И.Долгополов ж?не Е.П.Михаэлиспен танысып, орысша білімін терендете т?суге ж?рдем ал?ан. Абай Семейге келіп, айлап жатып Гоголь атында?ы кітапханадан к?п кітаптар о?ы?ан ж?не ауылына да алып кетіп о?итын бол?ан.
Абай д?ние ж?зіні? бас?а да ?алымдары мен жазушыларыны? е?бектерін о?иды. Мысалы, Ежелгі Грецияны? ата?ты ?алымы Аристотельді? философиялы? ж?не ?деби шы?армаларымен толы? таныс?ан. Ата?ты данышпан Сократты? да шы?армасын б?лген.
Абай В.Г.Белинскийді? е?бектерін ?натып о?ы?ан. А.С.Пушкин шы?армаларын о?ып, ?лгіге тарт?ан.
«Евгений Онегин» романынан ?зінділер аударды «Амал жо?, ?айттым білдірмей» / «Татьяна хатына»/ ?нін шы?арды. Сондай-а? И.А.Крылов, М.Ю.Лермонтов, И.Гете шы?армаларынан да аударды.
Абай ?аза?ты? ?н-к?й творчествосын жете білген. Біржан сал, А?ан сері, Т?ттімбет, Жаяу М?са сынды халы? композиторларын ерекше ба?ала?ан. ?зі «Айттым с?лем ?алам?ас», «С?р?ылт т?ман», «?ара??ы т?нде тау ?ал?ып» та?ы бас?а ?ндер шы?ар?ан.
Абай «Атаны? баласы болма, адамны? баласы бол» деп, жалпы адамзатты т?гел с?йетін, гуманизм биігіне ша?ырады.
Перевод
После возвращения в страну под семипалатинском сообщения во главе. Ссыльный в семипалатинск за политические взгляды, русские ученые Н.И. Е и Долгополов.П. Ознакомиться с Михаэлиспен, русско получения знаний поступить в терендете помощи. Абай Семей, обучающихся в деревню уехал и больше читал книги лежа месяцами в библиотеки имени Гоголя.
Ученые труды других писателей, читает абая и мира. Например, знаменитый ученый Древней Греции Аристотель философские и литературно ознакомления с произведениями. Социологический анализ современных социальных процессов в б?лген гений знаменитого произведения.
В Абай.Г. Читал труды Белинскийді? подобных средств. А.С. Читать произведения пушкина, образец отказа от.
«Евгений Онегин» отрывки из романа обратил «без Подхода, без наблюдения за птицами» / «письма Татьяны»/ песню. Также И. А.Крылова, М. Ю. Лермонтова, И. Из произведений Гете тоже обратил внимание.
Абая, казахская музыка] детально знал. Биржан сал, Акан сери, Таттимбета, Жаяу Мусы, как особо ценится народных композиторов. «Айттым с?лем ?алам?ас», «Стальной туман», «горные вершины Темной ночью» и другие, выпущенные песни.
Абая «сын Деда мороза-не радуйся, будь сыном человека», что любит все человечество в целом, призывает к высотам гуманизма.

Составьте эссе на казахском на тему абай кунанбаев

Ответы:

Абай (Ибра?им) ??нанбаев ??нанбай?лы (1845-1904) — а?ын, а?артушы, жазба ?аза? ?дебиетіні?, ?аза? ?деби тіліні? негізін ?алаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси ?айраткер, либералды білімді ислам?а таяна отырып, орыс ж?не еуропа м?дениетімен жа?ындасу ар?ылы ?аза? м?дениетін жа?артуды к?здеген реформатор. Абай а?ынды? шы?армаларында ?аза? хал?ыны? ?леуметтік, ?о?амды?, моральды? м?селелерін ар?ау еткен.Абай Шы?ыс пен Батыс м?дениеті мен ?ркениетін жетік білген. Бір?атар ?лем ойшылдарыны? е?бектерімен жа?сы таныс бол?ан. Философиялы? трактаттар стилінде жазыл?ан «?ара с?здері» – та?ырып ау?ымдылы?ымен, д?ниетанымды? тере?дігімен, саяси-?леуметтік салма?тылы?ымен ??нды.Орта ж?зді? Ар?ын тайпасыны? Тобы?ты руынан шы??ан билер ?улетінен. ?кесі ?скенбай?лы ??нанбай ?з заманында?ы ата? да??ы алыс?а кеткен адамдарды? бірі бол?ан. Патша ?кіметі XIX ?асырды? ортасында?ы бір сайлауда оны ?ар?аралы ауданыны? а?а с?лтанды?ына бекіткен. Шешесі ?лжан Орта ж?зді? Ар?ын тайпасынан ?аракесек руыны? шешендікпен, тап?ырлы?, ?зіл ?жуамен аты шы??ан шаншарларды? ?ызы «Абай» деп жас Ибра?имді анасы ?лжан еркелетіп ата?ан. Содан бері б?л есіммен Абай тарих?а енді.?ыс?аша шолуОсындай текті ортадан шы??ан ??нанбай мен ?лжаннан ту?ан т?рт ?лды? бірі Абай жастайынан а? ерекше ?абілетімен, а?ылдылы?ымен к?зге т?седі. Бала?а сыншы ?кесі осы баласынан ?атты ?міт етеді. ?кесі оны? зеректігін бай?а?аннан кейін, 10 жас?а тол?ан со? Семейдегі Ахмет Риза медресесіне береді.Медреседе т?рт жыл о?ы?аннан кейін, о?удан шы?арып алып, ?асында ?стап, ел бас?ару ісіне баули бастайды. ?кесіні? т??ірегінде ел жа?сыларымен араласып, ?з хал?ыны? рухани м?дениет ж?йелерімен жете танысады. ?зі билер ?лгісінде шешен с?йлеуге т?селеді. ?тымды с?зімен, ?діл билігімен елге танылып, аты шы?ады. К?п ?замай, жетпісінші жылдарды? бас кезінде ?о?ыр К?кше дейтін елге болыс болады. Билікке араласып, біраз т?жірибе жина?та?аннан кейін ол халы? т?рмысында?ы к?ле?келі жа?тар?а с?уле т?сіруге к?ш салып ба?ады. Біра? онысынан п?лендей к??іл тоятындай н?тиже шы?ара алмайды. Сонды?тан хал?ына пайдалы деп тап?ан істерін к?ркем с?збен, ?сіресе, ?ле?мен насихаттама? болады. Абай бір жа?ынан шы?ыс классиктері Низами, Са?ди, ?ожа Хафиз,Науаи, Физули, Ж?ми та?ы бас?аларды о?ыса, екінші жа?ынан А. С. Пушкин, А.И. Герцен, М.Е. Салтыков-Щедрин, Н.А. Некрасов, М.Ю. ,Л.Н. Толстой, И.А. Крылов, Ф.М. Достоевский, И.С. Тургенев, Н.Г. Чернышевский м?раларын о?ып, тере? таныс бол?ан, Батыс ?дебиетіненГете, Дж. Байрон сия?ты а?ындарды о?ып, Дрепер, Спиноза, Спенсер, Льюис, Дарвин сынды ?алымдарды? е?бектерін зерттейді.

Юноша сразу же попал в самую гущу сложных интриг. Тяжбы решались не царским судом, а на основе веками существовавшего обычного права казахов. Вращаясь в кругу изощренных вдохновителей межродовой борьбы, наделенный от природы недюжинными способностями, Абай постигает тончайшие приемы ведения словесных турниров, где оружием служили отточенное красноречие, остроумие и изворотливость.
Обращаясь к казахской народно-речевой культуре, еще в юношеском возрасте Абай научился высоко ценить значение выразительного поэтического слова и, сумев стать мастером виртуозной ораторской речи, заслуженно стяжал себе славу красноречивого, остроумного оратора. Если Кунанбай и люди его круга обращались к авторитету своих предков — родовых старейшин, и хранили в памяти только их речи, приговоры и афоризмы, то Абай, наперекор отцу тянувшийся к общению с народными, певцами,-.знал почти всех своих предшественников —. поэтов, акынов и участников «айтысов», выступавших перед народом в борьбе за поэтическое первенство.

Поэтическая жизнь творца

Рано пробудившийся интерес к классической поэзии Востока породил первые подражательные стихи Абая. Обращение к традиции казахской народной поэзии сделало его новые стихи оригинальными и индивидуально-самобытными. В этих стихах уже наметился будущий самостоятельный облик поэта, творчество которого глубокими корнями уходит в народ. По свидетельству многих своих современников, Абай начал сочинять стихи (в виде импровизаций и песен-посланий) очень рано, с двенадцатилетного возраста, поэтому его поэзия этого периода дошла до нас далеко не полностью.
Вместе с небольшим количеством юношеских стихов поэта мы находим только ряд упоминаний об отдельных забытых и утерянных произведениях. Так, известны лишь начальные строки стихов, посвященных любимой им девушке Тогжан. Только в. устной прозаической передаче сохранился «айтыс» молодого Абая с девушкой-акыном Куандык.
Слабое развитие письменности в тогдашнем Казахстане обусловило и отсутствие писем, мемуаров, записей современников, которые помогли бы сохранить юношеские стихи Абая и осветить его биографию. Немалое значение при этом имело и отношение к поэту вообще, характерное для феодально-байской среды того времени.
Если народ с глубоким уважением относился к поэтическому творчеству и высоко чтил звание акына, то родовитые баи с самодовольной гордостью говорили: «Слава богу, из нашего племени не выходило ни одного баксы и акына». Этим презрительным отношением знати к званию поэта и объясняется то, что в родных аулах Абая не сохранилось ни его ранних произведений, ни даже рассказов о его поэтической деятельности ранней поры. И сам Абай под влиянием таких взглядов на поэтическое творчество часто выдавал свои стихи того времени за стихи своих молодых друзей.
Втянутый насильно в родовые распри, Абай не мог примириться с несправедливостью и жестокостью отца и часто шел вразрез с интересами и стремлениями Кунанбая, вынося справедливые и беспристрастные решения по многим делам. Кунанбаю были не по душе новые повадки сына и то, что друзей и советников Абай искал себе в народе, среди простых, но мудрых и честных людей, и то, что Абай уже многие годы тяготел к русской культуре.
Между хитрым властным отцом и правдивым, непокорным сыном все чаще происходили серьезные споры и стычки, угрожающие со временем кончиться прямым разрывом. Этот разрыв и совершился, когда Абаю было — двадцать восемь лет.
Теперь Абай мог определить дальнейшую свою деятельность по велению собственного разума. Прежде всего он вернулся к изучению русского языка, прерванному в детстве. Его новыми друзьями стали акыны, певцы-импровизаторы, талантливая казахская молодежь, по преимуществу незнатного рода, и лучшие представители русской» Интеллигенции того времени, с которыми,он встречался в Семипалатинске. На тридцать пятом году жизни Абай вновь возвращается к поэзии.
Но стихи и этого периода он все еще распространяет под именам их друзей. Только летом 1886 года, когда Абаю минуло-уже сорок лет; написав прекрасное стихотворение «Лето», он впервые решился поставить под ним свое имя.
Остальные двадцать лет жизни Абая прошли в необычайно содержательной, напряженной творческой поэтической деятельности. В течение десяти-двадцати лет Абай (уже зрелый культурный человек) .изучает народное творчество и поэтическое наследие восточных поэтов и главным образом русскую классическую литературу. В годы зрелости Абай окончательно разочаровался е нравах и морали феодально-родовой среды.
В юности невольный участник бесконечных межродовых раздоров и распрей, разжигаемых главами родов, Абай теперь отчетливо увидел всю пагубность этой родовой борьбы,, всю неимоверную тяжесть ее для народа и начал понимать истинный смысл раздоров, искусственно разжигаемых царизмом, проводившим свой принцип «разделяй и властвуй». Он понял, что управители, бии (судьи) и старшины — это ставленники колонизаторской царской власти. Глубоко задумывается Абай над судьбами своего народа, терзается мыслью об участи темной, угнетаемой» и. бесправной народной массы.

Абай (Ибра?им) ??нанбай?лы (1845-1904) — а?ын, жазушы, ?о?ам ?айраткері, ?азіргі ?аза? жазба ?дебиетіні? негізін салушы, либералды білімді ислам?а таяна отырып, орыс ж?не еуропа м?дениетімен жа?ындасу ар?ылы ?аза? м?дениетін жа?артуды к?здеген реформатор.
Абай 10 тамыз 1845 ж. ?азіргі Семей облысыны? Шы??ыс тауларында ?ар?аралыны? а?а с?лтаны ??нанбайды? т?рт ?йеліні? бірінен ту?ан. Орта ж?зді? Ар?ын тайпасыны? Тобы?ты руынан шы??ан билер ?улетінен. ?кесі ?скенбай?лы ??нанбай ?з заманында?ы ата? да??ы алыс?а кеткен адамдарды? бірі бол?ан. Патша ?кіметі XIX ?асырды? ортасында?ы бір сайлауда оны ?ар?аралы ауданыны? а?а с?лтанды?ына бекіткен. Шешесі ?лжан орта ж?зді? Ар?ын тайпасынан ?аракесек руыны? шешендікпен, тап?ырлы?, ?зіл ?жуамен аты шы??ан шаншарларды? ?ызы «Абай» деп жас Ибра?имді анасы ?лжан еркелетіп ата?ан. Содан бері б?л есіммен Абай тарих?а енді.
Осындай текті ортадан шы??ан ??нанбай мен ?лжаннан ту?ан т?рт ?лды? бірі Абай жастайынан а? ерекше ?абілетімен, а?ылдылы?ымен к?зге т?седі. Бала?а сыншы ?кесі осы баласынан ?атты ?іт етеді. Сонды?тан да ол абайды медреседе т?рт жыл о?ы?аннан кейін, о?удан шы?арып алып, ?асында ?стап, ел бас?ару ісіне баули бастайды. ?кесіні? т??ірегінде ел жа?сыларымен араласып, ?з хал?ыны? рухани м?дениет ж?йелерімен жете танысады. ?зі билер ?лгісінде шешен с?йлеуге т?селеді. ?тымды с?зімен, ?діл билігімен елге танылып, аты шы?ады. К?п ?замай, жетпісінші жылдарды? бас кезінде ?о?ыр К?кше дейтін елге болыс болады. Билікке араласып, біраз т?жірибе жина?та?аннан кейін ол халы? т?рмысында?ы к?ле?келі жа?тар?а с?уле т?сіруге к?ш салып ба?ады. Біра? онысынан п?лендей к??іл тоятындай н?тиже шы?ара алмайды. Сонды?тан хал?ына пайдалы деп тап?ан істерін к?ркем с?збен, ?сіресе, ?ле?мен насихаттама? болады. Орыс ?дебиетімен танысуы к?п ы?пал етеді.

Абай бала кезінде ширак, пысы? болма?анымен, елдегі шешен, а?ын, ертегішілер ??гімесін тез ??ып алатын зеректігімен, ынталылы?ымен ерекшеленген, Шортанбай, Дулат, Б??ар жырау, Марабай, Ш?желерді ты?дап ?скен. Анасы ?лжан да шешен бол?ан, с?з ?адірін білетін ортада ?скен кісі. Оны? а?асы (?кесі Т?рланны? інісі) Тонтайды? ?лерінде кожа-молдалар?а карап: “Жазыла-жаэыла ?ожа-молдадан да ?ят болды, енді ?лмесек болмас”,—дегені халы? аузында м?тел болып кеткен. ??нанбай кажыны?да ке?інен тол?ап с?йлер тере?дігі, ?з т?стастарыны? ?ана емес, шетелдік саяхатшыларды? да назарына іліккен; ??нанбай ?ажы “Ескітам” деген ?оныстан медресе салдырып, ?зіні? ж?не туыстарыны? балаларын окыт?ан. Абай сегіз жасында ?уелі сол “Ескітам” медресесінде д?ріс алып, ауыл молдасы ?абит-ханнан о?ы?ан. ?кесі онын зеректігін бай?а?аннан кейін, 10 жас?о тол?ан со? Семейдегі Ахмет Риза медресесіне береді. Онда 3 жыл окы?ан, Медресені? ?шінші жылында ол осы ?алада?ы “Приходская школа?а” да ?осымша т?сіп, онда 3 ай орысша о?иды. Б?л т?ста М.О. ?уезовті? “?зі т?стас ?лкен-кіші балаларды? барлы?ынан сона??рлым зейінді, ??ымтал ж?не ерекше ы?ыласты бол?ан. Д?рісте арабша кітапты молдасыны? бір окып, бір-а? рет т?рікшеге аударып берген с?здерін кі-тапка ?арамай жат?а айтып шы?а алатындай зерек бола-ды. Сонымен д?ріс ?стінде о?ылатын саба?тарды ??ып білу Абай?а ?зге балалардан ана??рлым о?ай тиген. К?п уа?ытын алма?ан. Сонды?тан барлы? артыл?ан уа?ытын Абай ?з бетімен ?зі с?йген кітаптарын о?у?а ж?мсап, к?п ізденуге салынады. …О?у?а кірген со?-ак, тез есейіп, ілім ?у?ан кісіні? калпына о?ай т?сіп кеткен. О?ы?ан кітапты? к?біне сынмен карай білетін, сезімді окушы бола баста?ан. ?зіні? ?бден с?йіп, тандап о?ы?ан ірі акындары болады. … Сол бала к?нінде жатта?ан кейбір ?ле?дері ?л?айып, к?рілікке жеткен уа?ытына шейін есінен шы?па?ан, ?мы-тылма?ан” деген т?жырымы болаша? ?лы а?ынны? калып-тасу кезе?ін ай?а?тайды. Абай бір жа?ынан шы?ыс классиктері Низами, Са?ди, ?ожа Хафиз, Науаи, Физули, Ж?ми, та?ы бас?аларды о?ыса, екінші жаганан А.С. Пушкин, А.И. Герцен, М.Е. Салтыков-Щедрин, Н.А. Некрасов, М.Ю. Лермонтов, Л.Н. Толстой, И.А. Крылов, Ф.М. Достоевский, И.С. Тургенов, Н.Г.Чернышевский м?раларын о?ып, тере? таныс бол?ан, Батыс ?дебиетінен Гете, Дж. Байрон сия?ты а?ындарды о?ып, т?рлі ?ылым салалары бойынша зертгеулер ж?ргізілді. Есейген ша?ында, осы ?зі о?ы?ан философ, а?ын, ?алымдармен те? д?режеде пікір таластырып, оларды? ішінен ірі а?ындарды? ?зіне ?сері бол?ан кесек туындыларын ?аза? тіліне аудар?ан. Аудар?ан ?ле?дері к?ркемдік жа?ынан негізгі н?с?асымен те? т?сіп, кейде асып та жатады. ??нанбай Абайды? ?зге балаларынан ерекше зеректігін ерте сезіп, оны ?рі карай о?ытпай кайтарып алып, ел ісіне араласу?а баулиды. С?йтіп 13 жаста?ы Абай ?ке ы?палымен ?кімшілік-билік ж?мыстарына араласады. Ол ?ке касында бол?ан жылдарда ?аза? даласында?ы ?леуметтік ?мір ?айшылы?тарын жан-жа?ты тани т?седі. Патша ?кметіні? отаршылды? саясаты мен пара-?ор орыс ?кімдеріні?, жергілікті жарамса? болыстар ?рекеттеріні? халы? та?дырына кеселді, зияндылы?ын ай?ын т?сініп, со?ан карсы батыл ?имылдар жаса?ан. Алайда оны? тамыры тере?де жат?анын, отарлау ж?йесіні? бел алып, елді? к?рсауда ?ал?анын сезіп к?йзелген. Патша ?кіметіні? отаршылды? саясаты мен оны? аярлы?ын т?сінбей ?зара ?ым-?и?аш айтыс-тартыска т?скен, танымы таяз болыстар мен ел билеушілеріне ?арсы к?ресуге бел бу?ан Абай болыс сайлауына т?сіп, же?іп шы?ады. 1875 — 78 ж. ?о?ыркекше еліне болыс болады. Б?л жылдары ез ?олында?ы билікті пайдаланып, ?ділдік таразысын те? ?стау?а к?ш салды. Абай кейіннен, 1886 ж. Е.П. Михаэлисті? ?сынысымен, Семей облысты? статистика комитетіні? толы? м?шесі болып сайланды. Абай 1880 ж. И. Долгополов, А. А. Леонтьевпен танысып, олармен ты?ыз ?арым-?атынаста бол?ан. Абай ел ісіне аралас?ан жылдары?да ?ділеттілгімен, білімділігімен к?рініп, халы? арасында беделі ?седі.”

Абай (Ибра?им) ??нанбаев.
(1845-1904)
Абай ?аза?ты? ?лы а?ыны, композитор, философ, ?аза? жазба ?дебиетіні? негізін ?алаушы, оны? ал?аш?ы классигі.
?кесі ??нанбай ?скенбай?лы бай, би ж?не ?аза? руларыны? ішіндегі беделді адамдарды? бірі бол?ан. ??нанбай ?ар?аралы дуаныны? а?а с?лтаны бол?ан.
??нанбай діншіл бол?ан. М?сылман дініні? ы?палын к?шейту ма?сатын к?здеп Орта Азияны? діндар ?ожаларын, татар молдаларын ?арама?ында?ы ауылдар?а тарат?ан. Оларды? балаларын м?сылманша о?ыт?ан. ?з ауылында ?абит?ан деген молданы ?стап, Абайды да о?ыт?ан. Абайды? саба??а зеректігін бай?а?ан со?, ?кесі Семей ?аласында?ы м?сылман имамы Ахмет Ризаны? медресесіне берген. Ол дін саба?тарына тарих, поэзия, математика, философия сия?ты д?ние тану п?ндерін араластыра о?ытуды ?ажет к?ретін а?ымны? ба?ытын ?ста?ан адам бол?ан. Абай б?л медреседе 4 жыл о?ы?ан кезінде араб, иран ж?не Орта Азия ?дебиеті классиктеріні? шы?армаларымен жа?сы танысады. ?зі ?лгілерінен ?йренген. Абайды? жазу ж?мысында ?лгі еткені 19-шы ?асырда?ы орыс ?дебиеті бол?ан. Абай Семейдегі медреседен кетер алдында ?ш айдай орысша о?ы?ан, осы тілде аздап жаза ж?не с?йлей білген. Еліне ?айт?аннан кейін де Семеймен ?атынасын ?збеген. Семейге саяси к?з?арастары ?шін жер аударыл?ан, орыс о?ымыстылары Н.И.Долгополов ж?не Е.П.Михаэлиспен танысып, орысша білімін терендете т?суге ж?рдем ал?ан. Абай Семейге келіп, айлап жатып Гоголь атында?ы кітапханадан к?п кітаптар о?ы?ан ж?не ауылына да алып кетіп о?итын бол?ан.
Абай д?ние ж?зіні? бас?а да ?алымдары мен жазушыларыны? е?бектерін о?иды. Мысалы, Ежелгі Грецияны? ата?ты ?алымы Аристотельді? философиялы? ж?не ?деби шы?армаларымен толы? таныс?ан. Ата?ты данышпан Сократты? да шы?армасын б?лген.
Абай В.Г.Белинскийді? е?бектерін ?натып о?ы?ан. А.С.Пушкин шы?армаларын о?ып, ?лгіге тарт?ан.
«Евгений Онегин» романынан ?зінділер аударды «Амал жо?, ?айттым білдірмей» / «Татьяна хатына»/ ?нін шы?арды. Сондай-а? И.А.Крылов, М.Ю.Лермонтов, И.Гете шы?армаларынан да аударды.
Абай ?аза?ты? ?н-к?й творчествосын жете білген. Біржан сал, А?ан сері, Т?ттімбет, Жаяу М?са сынды халы? композиторларын ерекше ба?ала?ан. ?зі «Айттым с?лем ?алам?ас», «С?р?ылт т?ман», «?ара??ы т?нде тау ?ал?ып» та?ы бас?а ?ндер шы?ар?ан.
Абай «Атаны? баласы болма, адамны? баласы бол» деп, жалпы адамзатты т?гел с?йетін, гуманизм биігіне ша?ырады.

Абай ??нанбай?лы -?лы а?ын.
Абай ??нанбай?лы– ?аза?ты? ?лы а?ыны, композитор, философ, ?аза? жазба ?дебиетіні? негізін ?алаушы ж?не оны? ал?аш?ы классигі.
Абай поэзиясы – ?аза? хал?ыны? ?лтты? ма?танышы. Тек ?ана Абай ?ле?дерінен ?аза? даласыны? таби?аты, ?аза? ?міріні? шынды?ы, ?аза? хал?ыны? сезім-сыры, арман-тілегі, ?лтты? ерекшелік ?асиеттері т?гел к?рініп, сезіледі.
?лы Абай есімі барлы?ымыз?а жа?сы таныс. Абай — ?лтты? ?дебиетімізді? классигі.Абай ?о?амымызды? ?лы т?л?асы десек ?ателеспейміз. Абай – данышпан, Абай – кеме?гер. Абай — ?дебиеттегі шебер аудармашы.
Абай шын м?ніндегі жа?ашыл т?л?а. Ол ?амтыма?ан сала жо? сия?ты. Атап айтса? поэзия, ?нер, философия, тарих, музыка, этика, эстетика,педагогика,дін та?ы да бас?а салаларды ме?герген.
Абайды? м?раты, Абай арманы,Абай ?ні адамды адамгершілік, кісілік жа?ынан жетілдіру ар?ылы ?о?амды жетілдіру, ілгері дамы?ан м?денетті елдер ?аатарына ?осу. ?лы ойшыл ?аза? хал?ыны? к?зін ашумен болды.
Абай ?аза? хал?ыны? рухани ?лемін тере? ма?ыналы ?рі ?уендік ??рылымы жа?ынан да ыр?а??а ??рыл?ан романсты? сипатта?ы ?ле?дерімен байытты. Абай музыканы? ?зіне композитор болып атсалысты.Абай – ?ле? с?зді? патшасы. А?ынды? ?рнекті, ?уендік ?нерді, Абайдан асып ешкім бейнелей ал?ан жо?. Абай те?десі жо? а?ын, аса дарынды, дара ту?ан, ас?а? ойшыл философ, ?ай жа?ынан да ал?анда да жа?ашыл, д?ниеж?зілік м?дениет тарихынан ерекше орын ал?ан топжар?аны.

Окружающий мир напишите пожалуйста вот:
лёгкие состоят из огромного количества ??икроскопических розовых лёгочных мешков — (………….). Цвет альвеолам придаёт тонкая сеть кровеносных сосудов — (…………………), которые их покрывают. Толщина капилляра не превышает диаметра клетки крови. При каждом вдохе по бронхиолам в альвеолы поступает порция чистого (…………).Из воздуха через стенки альвеол и сеть капилляров кислород переходит в кровь и разносится ею по всему (…………………………….). Когда кровь забирает из альвеол кислород, то взамен она отдаёт им свой (…………). А тот, оказавшись внутри альвеол, при выходе уходит из (…………………..).что такое
Сократите дробь: а)1105/1326 б)836/2926 в)969/1235 г)1235/1326 д)969/1105 е)836/1235
Каток работающий на укладке шоссе, оказывает на него давление 400 кПа. Площадь сопр??косновения катка с шоссе 0,12 м в квадрате. Чему равен вес катка? С дано умоляю!)
Как читается эта формула по Физике P=Fm-Fa ?
Упростить выражение развёрнуто плиз (3x-2)(3x+2)-(1+x)(x-1)
Запиши слова чаща роща, щука, часы, туча чудо в том порядке, в каком даны звуковые м??дели
Помогите, пожааааааааалуйста…… я вообще ничего не понимаю:( 🙁 🙁
Складіть за схемами питальні речення.Прочитайте відповіді. ___ ___ ___? – Метелик жив н?? озері. ___ ___ ___ ___? – Метелик звернувся до хмар. ___ ___ ___ ___? – Він гостював у хмаринок.
Помогите пожалуйста!!! В каком году написан стих “Пройдись по Пензенскому краю…” М??трены Смирновой? В учебнике нет!
А)15!*7!/22!*3!
б)5!-10!/5!

Ответ:

Абайдың табиғат лирикасы

Абай өлеңдерінің бір алуаны — табиғат лирикасы. Табиғат — адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы. Бар байлық, қазына, тіршілік, табиғат дүниежүзі әдебиетіндегі ірі классик ақындардың барлығының да шығармаларынан орын алды. Әр дәуір, әр жағдайға лайықты табиғатты әркім әртүрлі жырлады. Біреулер табиғат арқылы өмір сүретін, біреулер табиғатты суреттеу арқылы көңіл-күйін, өз көзқарасын айтып берді. Ал кейбіреулер белгілі бір кезеңдерде өмірдегі күрес-тартыстардан безіп, табиғатты ғана жырлап, өмірден безу көйгейін тартты. Қайткенмен де, табиғат көркем әдебиеттен үлкен орын алды.

Абайдың да айрықша жырлағанының бірі табиғат болды. Ол табиғат аясында өсіп, оны сүйе білді. Абайдың «Желсіз түнде жарық ай», «Күз», «Қыс», «Жаз» деген өлеңдерін оқығанда, табиғаттың әртүрлі құбылысы көзіңе елестейді. Жаратылыстың жайдары жазын, түсі суық тұманды күзін, не болмаса сақылдаған аязы мен қарлы боранын өзің көріп тұрғандай боласың. Мысалы, «Желсіз түнде жарық ай» деген өлеңінде:

Желсіз түнде жарық ай

Сәулесі суда дірілдеп,

Ауылдың жаны терең сай,

Тасыған өзен гүрілдеп.

Қалың ағаш жапырағы,

Сыбырласып өзді-өзі.

Көрінбей жердің топырағы

Қажым Жұмалиев. Абайдың табиғат лирикасы (жалғасы)

Абай өлеңдерінің бір алуаны — табиғат лирикасы. Табиғат — адам баласының еңбек етіп, өмір сүретін ортасы. Бар байлық, қазына, тіршілік, табиғат дүниежүзі әдебиетіндегі ірі классик ақындардың барлығының да шығармаларынан орын алды. Әр дәуір, әр жағдайға лайықты табиғатты әркім әртүрлі жырлады. Біреулер табиғат арқылы өмір сүретін, біреулер табиғатты суреттеу арқылы көңіл-күйін, өз көзқарасын айтып берді. Ал кейбіреулер белгілі бір кезеңдерде өмірдегі күрес-тартыстардан безіп, табиғатты ғана жырлап, өмірден безу көйгейін тартты. Қайткенмен де, табиғат көркем әдебиеттен үлкен орын алды.

Абайдың да айрықша жырлағанының бірі табиғат болды. Ол табиғат аясында өсіп, оны сүйе білді. Абайдың «Желсіз түнде жарық ай», «Күз», «Қыс», «Жаз» деген өлеңдерін оқығанда, табиғаттың әртүрлі құбылысы көзіңе елестейді. Жаратылыстың жайдары жазын, түсі суық тұманды күзін, не болмаса сақылдаған аязы мен қарлы боранын өзің көріп тұрғандай боласың. Мысалы, «Желсіз түнде жарық ай» деген өлеңінде:

Жаңа пұлмен жамырап саудагерлер,

Диханшылар жер жыртып, егін егер.

Шаруаның бір малы екеу болып,

Жаңа төлмен көбейіп дәулет өнер, — дейді.

Ақын қазақ даласындағы жазғытұрғы кездің барлық суретін толық берумен бірге, бұл кезді қазақ халқын еңбекке жұмылдыратын, тіршілік үшін күресінің қайнар көзі деп таниды.

Мал семірер, ақ пенен ас көбейер,

Адамзат көңілі өсіп, көтерілер.

Қара тастан басқаның бәрі жадырап,

Бір сараңнан басқаның пейілі енер.

Тамашалап қарасаң, тәңір ісіне,

Бойың балқып, ериді іште жігер, — деп, жаздың суретін өзі де сүйеді және оны жалпы жұрттың көңілін шарықтатып, жігерін туғызатын маусым деп ұғады.

Абайдың тағы бір өлеңі — жазғы шілде кезін суреттеген өлеңі. Ақын бұл өлеңінде жаздың дәл кемеліне келіп тұрған кезін көрсетпек болады. Жаздың әдемі көрінісін:

Жаздыгүн шілде болғанда,

Көкорай шалғын, бәйшешек

Ұзарып өсіп толғанда,

Күркіреп жатқан өзенге,

Көшіп ауыл қонғанда,

Шұрқырап жатқан жылқының

Шалғыннан жоны қылтылдап,

Ат, айғырлар, биелер,

Бүйірі шығып ыңқылдап,

Суда тұрып шыбындап,

Арасында құлын, тай,

Айнала шауып бұлтылдап, — деп суреттейді.

«Күз» өлеңінде шөп қуарып, күн салқындап, көңілсіз кездің келу суретін бұлжытпай берумен қатар, мал баққан көшпелі, шала көшпелі ел үшін күздің жағдайсыз кезең екендігін айқындайды.

Кемпір, шал құржаң қағып, бала бүрсең,

Көңілсіз қара суық қырда жүрсең, — дейді. Жалғыз бұл ғана емес, қай жерін оқысаң да, көзіңе күзгі кедей ауылдың көңілсіз сүреңі елестейді.

Табиғатты оқиғамен байланыстыра суреттеу халық ауыз әдебиетінде де болды. Бірақ қазақ әдебиетінде табиғаттың өзін жеке тақырып етіп алып, Батыстың классик ақындарының үлгісімен суреттеу Алтынсарин мен Абайдан басталады. Әсіресе оны жоғарғы сатыға көтерген — Абай.

Абай «Қыс» деген өлеңінде қысты адам бейнесінде суреттеп береді. Бұрын қысты бұлай суреттеу болмаған-ды. Абай оны қазақтың ұғымына сай «кәрі құдаң — қыс келіп, әлек салды» деген тәрізді байырғы сөздер арқылы образдар жасайды. Қысты ақ сақалды шал бейнесінде суреттеу бұрынғы қазақ әдебиетінде, Абайдан басқаларда кездеспейді. «Қыс» деген өлеңнің басқа жағын былай қойғанда, бұл шығармадан қыстың қырдағы елге қандай әсері барлығын, мал баққан жылқышыға, жалпы шаруаға жылдың ең бір қолайсыз кезі екендігін айқын көруге болады. Өйткені қыс өз тұлғасында толық берілген. «Қыс» өлеңін оқығанда, аязды қыстың суық лебі бетке тигендей болады. Табиғат тақырыбында жазылған бұл өлеңдері — ақынның асқан суретші екендігіне толық дәлел.

Эссе
Қазақтың Абайы
Қазақтың «Ұлы ақыны» Абай Құнанбайұлын білмейтін мемлекетет, танымайтын қазақ жоқ шығар сірә?! Аты әлемге әйгілі Абай атамыз — қазақ елінің мақтанышы. Бар білімін өз халқына арнап, елдің қамын ойлаған біртуар азамат. Абайдай ақын қайта айналып келмейді ғой шіркін! Егер солай болса бүгінде қазақтың мәдениеті, өнері мен білімі бар мемлекеттен алдыңғы қатарда болар ма еді? Шынымен, біз білмеген небір өлеңнің қасиетімен, қазақтың бар болмысымен танысатын едік. Абайдай азаматтың ұрпағы болғанымызға біз қуануымыз керек. Ә. Бөкейханов атамыз айтқандай: «Өз Отанымыздың сом алтыны». Шынымен, Абай ақын біздің баға жетпес қазынамыз, ұлы ойшылымыз. Абай қанша жерден болыс болса да, лауазымды адам болса да, өзі халықтың баласы болған. Халқымен өмір сүрген, халыққа жаны ашыған нағыз ұлтжанды азамат. Оның бәрін шығармалында сайрап тұр. Өлеңдері білімге шақырып, бізді жалқаулыққа жолатпай, қараңғылықтан құтылуға шақырады. Абайды қанша оқысақ та жалықпаймыз, керісінше, рухани жаңғырамыз.
М. Әуезов атамыз»Абай деген — терең теңіз, алып мұхит. Абайды таныған сайын, оның түбіне маржандарын алу үшін сүңги беруің керек, сүңги беруің керек. Ал мен оның бетін ғана қалқыдым»деген екен. Мұхтар атамыздың өзі бетін ғана қалқыса, біз не болдық екен?! Сол үшін іздену керек, оқу керек, білу керек. Қазақ бола тұрып Абайды білмесек, біздің бетімізге басылған күйе деп білемін. Бүгінде Абай данамыздың туғанына 175 жыл. Шіркін! Абай әлеміне бір күн барып, сол заманды көре алсам ғой, бұл менің орындалмас арманым болып қалатын шығар. Сол заманның тыныс — тіршілігі, өмірі, Абай шығармалары арқылы көз алдыман бір жүгіріп өткендей болады. Нағыз өнерге, білімге толы кездер сол заманда секілді. Абайды жазамыз, талдаймыз, жаттаймыз, оқимыз. Сонда да жалықпаймыз, шығармаларын оқып тауыса алмаймыз. Біз бар адамгершілік қасиеттерді Абай шығармаларынан таба аламыз. Абай аты біздің есімізде мәңгі сақталып қала береді. Абай біз үшін «қараңғы заманда шыққан жарық шамшырақ».

Авторы: Ибраимова Альмира

Светило науки — 9 ответов — 0 раз оказано помощи

                      Абай Құнанбаев – қазақтың маңдайына біткен ұлы тұлға. Оның қазақ дегенде қаны мен жаны арқылы өлең жазу шеберлігіне арқа сүйеуінен байқауға болады. Киелі  қазақ елі үшін ерекше жыл деп есептеймін. Өйткені ұлы  Абай атамыздың 175 жылдығын әр жерде әртүрлі деңгейде атап өтуде. Жалпы ақынның қай өлеңі мен  шығармасын алсақ та, ойға түрлі ой салатын, жалпы адамзат баласы үшін рухани азық ететін туындаларының тәрбиелік мәнінің зор екенін айта аламыз. Айтар ойым: Ұлы данышпан тұлғамыздың өскелең ұрпақ үшін жазған еңбектерін бағалап, насихаттап жүрсе екен деймін. Абай тек қана ақын емес,сонымен қатар музыкант ,қазақтың халық музыкасын терең білген,жете бағалаған адам болды.Абай атамыздың талантын бағалаушылар мен дәріптеушілердің саны жыл сайын молая түсуде.Абай әлеуметтік қызметі мен ақындық шығармалары дала жастарының арасында әсіресе белгілі болды.Көптеген жиындарда ,ойын-сауық тойда,қыз ұзату мен келін түсіргенде жыршылар мен ақындар Абай өленің орындайтың болған екен.Абай атамызға тең келетің еш бір қазақ немес шет ел жазушылары жоқ екенің әлем мойындаған.

                    Абай қазақ халық әдебиетіне өрендеуі мен дамыуына орасан зор үлес қосты ақындардың көшін бастаушы.Ол төрт мезгілге арнап өлең жазған адам ал лирикалық өлендері мен ақындық толғаныстарына шек жоқ.Ал қазіргі өсіп келе жатқан  өскелен ұрпақ Абай атамызды білмейді деген кім сенер екен.Ол шымырлатып бойларына әнің тындап,жүректерің тебіренте  тақпақтары мен қара сөздерін жаттау асқақ ойлары мен терең түйсіктеріне сақтай алған.Абай атамыздын әр жазған шығармашылығын бастасан болды тұңғыйық аралына батып кеткендей күй кешесің.Абай атамыздың әр қара сөздері ойға күш салып және де  қандай даналығы мен данышпандығын ,қасиеті мен қадірлігін,санасы мен ой өрісін шыңдалып, түсінігі терең мұқиттың нүктесіндей елестетуге болады.

                  Алайда Абайдың үнемі бола бермегенің атап өткен жөн.Молдалар мен имандардың діни фанатизімін,екіжүзділігін,пайдакүнемдігін сынай отыра Абай өзінің бірсыпыра өлеңдерінде және сонын ішінде қарасөздеріңде дінді жақтаған еді.Абай тікелей қазақ халқындағы -ауыз әдебиетіндегі нақыл сөздерді бағыттаушы ғұлама ақын болып тарихта таңба болып сақталып қалады.Абай жомарттылығы соншалықты өз көз майын тамызып жазған  шежірелі өлеңдерін достары мен жақындарына таратып сыйға тартқан екен.

Абай өте ерте өлең жаза бастаған оның өлеңдері ақталмағаны және де жоғалғандары немесе сақталмағандары қаншама екен нақты саны белгісіз .

           Қай халықтың болмасын белгілі бір тарихи кезеңде өнері мен әдебиеті, яғни бүкіл мәдени болмысы өзгеше бір биікке көтеріліп,кейінгі өрлеу мен дамуға кең жол ашары сөзсіз. Біздің қазақ халқының тарихында да сондай кезеңдердің бар болғаны шындық. Қазақ халқының руханияттық дамуында осындай толағай өзгерістер мен ерекше серпілістердің көзге айрықша шалынар сәті- ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы. Аталған уақыт аралығында қазақ ортасында идеялық жаңа тыныстың қанаттануына Абайдай жан салған ойшыл кемде-кем. Еліміздің шымырланып, қайта түлеу қажеттігін сезінгендіктен, қайрау мен намысқа тию арқылы ішкі жан-дүниесінің қайтадан жаңаша құрылу қажеттігін ұсынды. Мәселен «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» деп басталатын толғауында халқына бағышталған махаббаттың тұңғиық көріністері анық байқалады. Ақынның жақсы мен жаман, надандық пен адамдық, махаббат пен ғадауат туралы әр ұстанымы, әр тұжырымы өткен өмірдің, бүгінгі күн мен келер шақтың келбетін анықтайтын айрықша өлшемдер сияқты.

          Абай адам өмірінің бірталай келеңсіз жақтарын сынай отырып, одан құтылудың жолын да көрсетіп береді. Өнер, білім, ғылым үйреніп қана қоймай, сол алған білімді қалай жұмсау керектігін де айтып өткен. Ақынның шығармашылығының өзегі «Адам бол» деген философиялық идеяға сәйкес келеді. «Ондай болмақ қайда деп, айтпа ғылым сүйсеңіз»- дегенде ғұлама-адамның рухани жетілу мүмкіндігінің шексіздігін көрсетті. Менің түсінігім бойынша, адам өмірге құштар болу керек. Еш қиындыққа мойымай, бәрін жеңу қажет. Адамгершілікке жетелейтін бірден-бір жол, Абай түсінігінде білім мен ғылымға құштарлық болып келеді.

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба,

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге,-

деп, Абай атамыз адам болып қалыптасу үшін ең қажеті ғылым екенін көрсетіп, адамның бойына оның өзімшіл табиғи болмысы арқылы орныққан менмендік, нәпсіқұмарлық, тұрақсыздық сияқты қасиеттеріне шектеу қоюға тырысады. Қазақ халқын шексіз сүйген Абай ескіліктің бұғауынан, надандықтың шырмауынан шыға алмай отырған ауыр халіне күйінеді.

Мен Абай шығармашылығында «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» атты өлеңінің орны ерекше. Ол:Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,

Жоқ-барды, ертегіні көрмек үшін ,

Көкірегі сезімді, ойы орамды.

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін,-

деп бар үмітін оқуға талаптанған жастарға, яғни біздерге жүктейді. Өзі туралы айтқанда:Жасымда ғылым бар дер ескермедім,

Пайдасын көре тұра тексермедім.

Ер жеткен соң түспеді уысыма,

Қолымды мезгілінен кеш сермедім,-дейді де, оқыған балалар жайында

Баламды медресеге біл деп бердім,

Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім,- деп оқығанда әкім болып билікке қызығу үшін емес, ғалым болып дүниені тану үшін оқу керек екенін еске салады. Ақынның әр сөзінде бай мазмұн бар. Өзі айтқандай «сырты күміс, іші алтын» болып келеді.

        Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Абайдың… барша әлемге аты қадірлі, сөзі өтімді, пікірі қымбат адамзат ардағы, адамзат ақыны, адамзат ақылманы болып көтеріліп отыр… Бала кезінен таныс араб, парсы тіліндегі кітаптарды қайта ақтарып, шығыс поэзиясына, тарихына, философиясына соны көзқараспен қарап жаңаша баға берді. Шығыстық логика мен мұсылман құқығын үңіле зерделеді», -деп бағалайды. Ия, Елбасының пікірімен келіспеуге болмас.Абай- шығыс пен батысты байланыстырған көпір іспеттес. «Ұлы ұстаз» деген атқа Әбунасыр әл- Фарабиден кейін Абайдан артық лайық есімді табу мүмкін емес. Абай есімі неткен жылы, неткен дара?! Ес білгелі өз жаныма сонша жақын дара тұлғаның әрбір сөзі, бүкіл халқымның болмысын танытар дана ойлары мен күн өткен сайын өз жұмбақ әлеміне қызықтыра алып кетті.

                 Абай әлемі, Абай поэзиясы, қара сөздері, әндері ,әсіресе оның жаңа ғасыр босағасын аттаған балғын жастарға, бізге берер мол ғибраты соншалық жақын да алыс құпиясымен оқырманды өзіне баурай берді.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты мақаласында ұлттық құндылықтарымызды сақтау, ұлттық код, туған жер деген ұғымдарды негізге алды. Ал осы рухани құндылықтарымыздың бастауы-Абай мұрасында жатыр деп айту, қателік емес. Мектеп табалдырығын аттағаннан Абай мұрасымен сусындаған бала, келешекте өз мемлекетінің бір кірпіші болып қаланып, елін көркейтері айдан анық.

Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,

Әуре етеді ішіне қулық сақтап,

Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,

Еңбегің мен ақылың екі жақта,-

деп кемеңгер, надандықтан шығар жол –оқу-білім, өнер екендігін айта келіп, оның жетістікке жетуіндегі еңбектің рөліне мән береді.

Абай туралы жаза берсек түніміз таңға ұласар, ол да аз. Надандық –білім -ғылымның жоқтығы

Білімсіздік –хайуандық болады

Еріншектік –күллі дүниедегі өнердің дұшпаны.

Егеменді еліміздің жастары осы үш кеселден , адамды қор қылатұғын нәрседен бойын аулақ салса, ақынның арманы орындалғаны.

Сөзімді мына өлең жолдарымен аяқтағым келеді

Барша әлемге әйгілі Абай атын,

Ұлы ақын деп өзінізді айта аламын.

Ерекшесіз, дарасыз біздер үшін,

Үлгі тұтып өзінізбен мақтанамын.

Абайдың ұлылығы ұлттығында,

Ей, адамдар! құлақ сал, жырын тыңда.

Ұрпақ үшін жазғанын қадірлендер,

Насихаттап жүрейік ұлтын барда.

Құрметті оқырман! Файлдарды күтпестен жүктеу үшін біздің сайтта тіркелуге кеңес береміз! Тіркелгеннен кейін сіз біздің сайттан файлдарды жүктеп қана қоймай, сайтқа ақпарат қоса аласыз! Сайтқа қосылыңыз, өкінбейсіз!
Тіркелу

Толық нұсқасын секундтан кейін жүктей аласыз!!!

Кейінірек оқу үшін сақтап қойыңыз:

Қарап көріңіз 👇

Эссе: Хакім Абай

Даналық,ақындық,шеберлік деген ұғымдарды естісем,көз алдыма Абай деген ұлы тұлға келе қалады.Талантымен талайды таңқалдырған тарланым-Абайым…Осынша мақтауға,осынша мадаққа ие болған қасиетті қаламгерім сіздей болу — мен үшін ең биік арман.Әр түрлі ғылымыды меңгеріп, «Хакім Абай» атанған ,поэзияда,музыкада өшпес-өлмес шығармалар қалдырған данышпан да бір өзіңіз…Қазақ елінің мәдениеті мен әдебиетін қалыптастыруда ойып тұрып орын алатын өзіндік асыл тұлғамыз – сіз.Сізді білмейтін адам кемде – кем болар.Шынайы жүрегіңізден шыққан ,бояуы қанық туындыларыңыз оқырманның жүрегінің төрінен орын тапқан.Шығармаларын оқыған кезде ой теңізінде жүргендей шабыттана жүзіп ,құстай қалықтап ұшырып әкететіні өз алдына бір бөлек.Сыншылдық пен шыншылдықты кейінгі ұрпаққа қалай әсерлі етіп дәріптеген .Хакім Абайдың толғамаған,жырламаған тақырыбы жоқ шығар,бәлкім…Мұхтар ағамыздың «Хакім Абай» туралы айтқан «қазақтың бас ақыны» деген қанатты сөзіне қосылмай болмайды.Кейінгілерге бас бола білген,қаламын сілтеп,ақындықтың атына мінген өршіл ұрпаққа жол көрсеткен Абайым,әр ісіңе тәнтімін.

Абай поэзиясы – халық таңдауы ,ол мәңгі жасайды,өлмейді,өшпейді.Заманымыздағы жайттарды өлеңмен өрген,суретін сөзбен салған-Абайдай асылдың қайталанбас туындылары –байлығымыз,баға жетпес мұрамыз деп білемін.Әлемге әйгілі болған Абай халқының жанашыры бола білді.Абай сөзі –халық сөзі.Жай сөз емес,әсерлі,өткір,әшекейлі сөз.Бірде өлең,бірде әңгіме,бірде қара сөз болған шынайы сөз.Табиғатпен де тілдескен,махаббатты да бейжай қалдырмаған,сегіз қырлы,бір сырлы Абай – менің пірім, «Хакім Абай» деген сөздің нағыз иесі.Абай халық қорғаны.Оған қарап халық бой түзеді.Қазақ халқын тану үшін Абайды білу керек.Сіз арқылы өзгелерге болмысымызды білгіздік,тұрмыс-тіршілігімізді таныттық.Дана болсаң,ақын болсаң,кемеңгер болсаң ұлы Абайдай бол.Қара сөздеріңіздің құдіретін қаныма,бойыма сіңіре оқимын,от аламын,үлгі аламын.Сіздей қайталанбас тұлғаның тәрбие тұнған туындыларын толық түсінетін,бағыштайтын мен де бір қазақтың қаламды қолына алған қыздарының бірімін.Хакім Абайды көктен іздеймін,жұлдыздардың жанынан жарқыратамын,асқақ тұлғаны жердегі пендеден биік қоямын.Құдіретті қаламын сиқыршы таяғындай бағалаймын.Қазақтың маңдайына біткен дара тұлға – Абайым,бағымыздың бес елі екенін сіз арқылы тағы бір мақтана айтамын.Ұлылардың ұлысы Алаш елінің тынысы болған данам осындай күш-қуатты қайдан алдыңыз?!Сізді өмірге әкелген анаңызға бас ием,ананың ғана емес,халықтың баласы болған сіздің ақындық жолыңызды ардақтаймын.Хакімдіктің тағынан түспеңіз…

Мақала ұнаса, бөлісіңіз:

Іздеп көріңіз:

эссе сочинение про Хаким Абай на казахском языке скачать бесплатно, шығарма Хакім Абай туралы эссе шыгарма казакша сочинение на казахском, эссе шығармалар шыгармалар жинағы жоспарымен, Хакім Абай